سوسیالیسم دموکراتیک

در چهاردهمین سمینار «اتاق فکر چپ سبز»، گفت‌وگویی طولانی و در عین حال فشرده با باسکار سانکارا، نویسنده، نظريه پرداز و فعال سوسیالیست آمریکایی و بنیان‌گذار مجله‌ی مارکسیستی «Jacobin» برگزار شد. او در ۲۱ سالگی اين مجله را راه انداخت و پس از چندی دو نشريه تئوريک «کاتاليست» و «تريبون» را نيز ايجاد کرد که مقاله های بسياری از نظريه پردازان برجسته چپ را منتشر می کند. عنوان رسمی سمينار «مانیفست سوسیالیستی؛ گفت‌وگو با یک سوسیالیست آمریکایی» بود، اما در عمل بحثی گسترده درباره‌ی معنای سوسیالیسم دموکراتیک در قرن بیست‌ویکم، نسبت آن با دموکراسی، وضعیت کشورهایی چون ایران، و پرسش‌های دشوار گذار از سرمایه‌داری بود. دکتر محمدرضا نیکفر نیز به‌عنوان پرسش گر در بخش‌هایی از سمينار نقش محوری داشت.

شهردار شدن زهران ممدانی مبارزه‌ای خواهد بود برای آنچه همین امروز می‌توان به دست آورد. وظیفهٔ ما این است که بگذاریم این مبارزه افق دید ما را گسترش دهد، نه اینکه محدود کند و هدف سوسیالیسم در عصر خودمان را زنده نگه داریم.

مرور و نقد این کتاب که توجه زیادی به‌ویژه از سوی جوانان به آن جلب شده و تحسین‌های فراوانِ بسیاری از نظریه‌پردازان چپ را نیز برانگیخته، ازاین‌رو ضروری‌ است که به زبانی ساده و قابلِ فهم برای نسل جدید نوشته شده و در جامعه‌ای غرق در ایدئولوژیِ سرمایه‌داریِ نولیبرال، به تبلیغ و ترویجِ سوسیالیسم و (به‌زعمِ خودش) نحوه‌ی دسترسی به آن دست زده است

پیش‌شرطِ اولِ هر تغییر و تحول دیگری در چپِ خواهانِ تحول، یک خانه‌تکانی نظری و رها کردن جزم‌های فکری و خروج از قفسِ تئوریک است، تا بر‌خلاف آن دسته از چپ‌ها که از سوسیالسیمِ مارکسی فاصله گرفته‌اند و یا در ظاهر به آن چسبیده‌اند، بتوان با اتکای به متد مارکسی، با تحلیل شرایط مشخص امروزِ ایران و جهان، برنامه‌های واقع‌بینانه‌ی خود را در جهت نیل به آرمان‌های رهایی تنظیم کند و در جهت آن‌ها گام بردارد.

یک ساختار نهادی باز و منعطف، امکان انطباق سریع و مناسب را به هماهنگ‌سازی نوین جامعوی و موضوعات سیاست‌گذاری ناشی از آن فراهم می‌کند. یک راه دیگر برای روبه‌رو شدن با موضوعاتی ناشناخته، کاهش جهل اجتماع با خلق دانش است، مانند بالندگی کاوش و آزمون کردن، با آموزش و پژوهش.

در ساده‌ترین تعریف، اقتصاد بازار اجتماعی یک نظام بازارپایه (market-based) است که کسب‌وکار آزاد را با سیاست‌گذاری اجتماعی و برنامه‌های رفاه می‌آمیزد تا به کارآمدی اقتصادی و بهروزی اجتماعی توازن بخشد.

باید تاکید نمود که نه از جهانی‌شدن گریزی است، و نه از اقتصاد دانش گزیری؛ جهان خارج از اراده‌ی ما در مسیری تکاملی از لحاظ رشد نیروهای مولده پیش می‌رود که به قول مارکس نه از آن می‌توان جهش کرد و نه با فرمان آن را زایل ساخت. اکتفا به مقابله‌ی منفی با این دو، همانند انداختن میله‌ی آهنی در ماشین بخار برای نجات صنایع کاربر از ورشکستگی و جلوگیری از بیکاری کارگران، بی‌فایده و ارتجاعی است.

چپ یک جایگاه است، یک موضع است. در ایران یک قرن یا شاید اندکی بیشتر از وجود این موضع می‌گذرد. اصلاً مهم نیست که چه سازمان و حزبی بر آن موضع نشسته باشد. همه را هم که بکُشند، باز وجود دارد. با بقیه‌ی موضع‌های سیاسی این تفاوت را دارد که در آن با نظم امور مخالفتی بنیادی می‌شود. منظور از نظم امور، آن ماتریسی است که مراتب آن با برخورداری مشخص می‌شود، برخورداری از ثروت و قدرت.

جنبش سوسياليستی مهمترين و گسترده‌ترين جريانی بود که سرمايه‌داری را به چالش کشيد. دامنه تاثيرات جنبش سوسياليستی به مراتب فراتر از جنبش کارگری که پايگاه اصلی آن به شمار می‌رود، بوده است. به ندرت می‌توان از جنبش اجتماعی و حرکت اعتراضی در يک قرن و نيم گذشته نام برد که ردپای انديشه‌های مارکس و جنبش سوسياليستی در آن وجود نداشته باشد.

شنبه ۱۶دسامبر ۲۰۲۳ آنتونیو نگری فیلسوف پسامارکسیسم ایتالیا در سن ۹۰ سالگی درگذشت. این نوشته برآن است که پارادایم ًامپراتوریٌ نوشته مایکل هارت (۱) و آنتونیو نگری (۲) را تشریح نماید. دو نویسنده برای توضیح پارادایم فوق چهار کتاب بیرون دادند از جمله امپراتوری سال ۲۰۰۰، انبوه خلق سال ۲۰۰۴، ثروت مشترک سال ۲۰۰۹ و اسمبلی سال ۲۰۱۷. اطلاعات ذیل بر اساس دو کتاب امپراتوری و انبوه خلق و مجموعه مقالات منتشر شده در سایت ً نقد اقتصاد سیاسی ً چه در تائید و یا علیه آن تهیه شده است.